hrvatski

Povezanost roditeljskog ponašanja i nekih osobina roditelja s perfekcionizmom adolescenata

Perfekcionizam se najčešće opisuje kao težnja za nepogrešivošću, a perfekcionistima se smatraju osobe koje žele biti savršene u svim područjima života (Flett i Hewitt, 2002). U drugoj polovici prošlog stoljeća prevladavalo je mišljenje prema kojem je perfekcionizam jednodimenzionalna, neadaptivna osobina koja predstavlja faktor ranjivosti za veliki broj psihičkih poremećaja (Gilman i sur., 2005). Međutim, rezultati novijih istraživanja pokazali su da se radi o višedimenzionalnom konstruktu koji sadrži pozitivne i negativne elemente koji se definiraju kao virtualno nezavisne kategorije. Prema dvoprocesnom modelu perfekcionizma (Slade i Owens, 1998), ponašanje osoba koje imaju izražen pozitivan ili negativan perfekcionizam na manifestnoj razini može biti vrlo slično međutim, latentna motivacija u osnovi težnje za savršenstvom te prateća afektivna stanja i kognitivni procesi bitno su različiti ovisno o tome da li se određeno ponašanje javlja u funkciji ostvarenja uspjeha ili s ciljem izbjegavanja neuspjeha. Dvojaki izvor težnje za savršenstvom te posljedična povezanost perfekcionizma s poželjnim odnosno nepoželjnim aspektima psihosocijalne prilagodbe i mentalnog zdravlja upućuju na različite razvojne procese u osnovi pozitivnog i negativnog perfekcionizma. Iako se u posljednja dva desetljeća etiologiji perfekcionizma posvećuje sve više pažnje, malobrojni i nekonzistentni empirijski nalazi potvrđuju da se radi o relativno novom i nedovoljno istraženom području. Teorijske pristupe koji nastoje objasniti ulogu roditelja u razvoju perfekcionizma možemo podijeliti u dvije kategorije. Prva skupina autora smatra da obilježja perfekcionizma dominantno ovise o karakteristikama roditeljskog odgojnog stila u okviru čega razlikujemo dva pristupa – model socijalnih očekivanja i model socijalne reakcije, dok drugi teoretičari ističu važnost roditeljskih osobina ličnosti, prvenstveno perfekcionizma i anksioznosti (Flett i sur., 2002). Cilj provedenog istraživanja bio je usporediti postojeće modele koji nastoje protumačiti pojavu pozitivnog i negativnog perfekcionizma te odrediti relativni doprinos nekih roditeljskih karakteristika i ponašanja u objašnjenju različitih perfekcionističkih težnji kod adolescenata. U istraživanju je sudjelovalo 1446 sudionika - 230 učenika i 428 učenica srednje škole Gimnazija Pula te 419 majki i 370 očeva ispitanih adolescenata. Perfekcionizam roditelja i djece ispitan je samoprocjenama na Ljestvici pozitivnog i negativnog perfekcionizma (Terry-Short, Owens, Slade i Dewey, 1995), roditeljska anksioznost Alfa upitnikom anksioznosti (Momirović, Horga i Bosnar, 1984), a roditeljsko ponašanje samoprocjenama roditelja i procjenama djeteta na Upitniku roditeljskog ponašanja (Keresteš, Kuterovac Jagodić i Brković, 2005). Analizom podataka potvrdili smo pretpostavljenu diferencijalnu povezanost roditeljskih karakteristika s pozitivnim i negativnim perfekcionizmom adolescenata. Na temelju dobivenih rezultata veći stupanj negativnog perfekcionizma očekujemo kod učenika koji smatraju da njihove majke u većoj mjeri koriste ponašanja koja pripadaju kategoriji negativnog roditeljstva te koje postižu viši rezultat na skali negativnog i niži rezultat na skali pozitivnog perfekcionizma. Na uzorku djevojaka, viši stupanj negativnog perfekcionizma očekujemo kod onih učenica koje oba roditelja smatraju sklonima negativnom roditeljstvu, čije majke imaju izražen negativan perfekcionizam te koje, prema mišljenju djevojaka, rijetko izražavaju ponašanja poput prihvaćanja, nadzora i pozitivne discipline. Pozitivan perfekcionizam je u većem stupnju izražen kod onih učenika čiji su očevi skloni pozitivnom roditeljstvu te čije majke postižu viši rezultat na skali pozitivnog perfekcionizma. Viši stupanj pozitivnog perfekcionizma očekujemo kod učenica koje odrastaju uz oca koji ima izražen pozitivni perfekcionizam te koje interakciju s roditeljima opisuju u terminima pozitivnog roditeljstva. Dobiveni rezultati interpretirani su u kontekstu dosadašnjih saznanja o razvojnim obilježjima pozitivnog i negativnog perfekcionizma, a provjerom najznačajnijih teorijskih pristupa postavljen je temelj za nadogradnju novih spoznaja o karakteristikama ovog složenog fenomena.

pozitivan i negativan perfekcionizam; adolescenti; anksioznost; stilovi roditeljstva

nije evidentirano