hrvatski

Ilirski ideologem tijekom 17. stoljeća: upotrebe, funkcije i značenja

Na osnovu odabranog korpusa historiografskih djela u ovome se radu analizira geneza te strukturne modifikacije i instrumentalne upotrebe ranonovovjekovnog ilirskog ideologema, shvaćenog kao povijesno određen pojmovni ili značenjski kompleks intertekstualnog karaktera i velikog performativnog potencijala koji tematizira i diskurzivno proizvodi zajedničko podrijetlo, jezično jedinstvo, teritorijalnu rasprostranjenost i iznimne kvalitete "Ilira", različito identificiranih unutar etničkog kompleksa slavenstva. Kako je riječ o polisemičkom i polifunkcionalnom diskurzivnom fenomenu, pokušava se interpretativno zahvatiti dijalektički međuodnos dinamičkih procesa formacije, transformacije i korelacije ilirskog ideologema pod utjecajem intra, inter- i ekstradiskurzivnih faktora te njegovih virtualnih i stvarnih djelovanja u okviru određene jezične, kulturne, političke i ideološke prakse. Teorijsko-metodološko uporište za takvo istraživanje pružaju historijska i kritička diskurzivna analiza, dok je kao prosede za ispitivanje multidimenzionalnog procesa intertekstualne, interdiskurzivne i intermedijalne cirkulacije ilirskog ideologema odabrana topološka analiza. Pri tome je osobit istraživački naglasak stavljen na dva historijsko-formativna aspekta ilirskog ideologema: kao konstitutivnog segmenta simboličkog polja politike te kao narativne konfiguracije kolektivnog identiteta i simboličkih granica "mi – grupe". Najprije se prikazuje genealogija i genologija ilirskog ideologema, odnosno njegova interdiskurzivna uporišta i poveznice s ranomodernim europskim ideologemima, da bi se potom konstruirala topološka taksonomija ilirskog ideologema i definirala strukturno-funkcionalna obilježja pojedinih toposa. Težište istraživanja je na analizi upotreba, funkcija i značenja ilirskog ideologema tijekom 17. stoljeća, koje karakterizira osobito intenzivno unakrsno ideologijsko, političko i kulturalno investiranje i prilagođavanje ilirskog ideologema suvremenim univerzalističkim paradigmama (reformnokatolički prozelitizam, španjolski imperijalizam, habsburški apsolutizam i staleški protonacionalizam). Prva, a možda i najproduktivnija varijanta sedamnaestostoljetnog ilirizma jest reformnokatolički ilirizam. S obzirom na modalitete diskurzivne realizacije i pragmatičke funkcije, reformnokatolički ilirizam se dijeli na interkonfesionalni, franjevački, kurijalno-habsburški i dalmatinski ilirizam. Njihova je zajednička odrednica strukturna i funkcionalna interferencija s ideologijskim postulatima i političkim ciljevima posttridentinskog reformnog katoličanstva, nerijetko kompatibilnih s integralističkim i ekspanzionističkim tendencijama habsburškoga apsolutizma. U staleškome ilirizmu sakralna ideologijska komponenta postupno počinje slabjeti u korist profane, pa su tako i apelativni interesi staleškog ilirizma sve više usmjereni prema svjetovnim centrima vlasti i moći, a sve je izraženija i njegova političkoemancipacijska uloga. Napokon, protonacionalni srpski i hrvatski ilirizam u diskurzivnom i ideologijskom smislu predstavljaju vrhunac razvoja sedamnaestostoljetnoga ilirskoga ideologema, ali i konačni rezultat procesa njegove nacionalizacije, pa će stoga postati formativnom okosnicom ekskluzivističkih devetnaestostoljetnih nacionalnointegracijskih ideologija. Upravo zahvaljujući takvoj svojoj polisemičkoj i transgresivnoj prirodi ilirski je ideologem ujedno i istodobno i nacionalni i transnacionalni ideologem, simboličko polje političkoga koje se nudi različitim praksama kao bezgranični prostor (utopijskih) alternativa.

ilirski ideologem; 17. stoljeće; historijsko-kritička diskurzivna analiza; ilirski toposi; simbolička politika; narativni identitet

nije evidentirano