hrvatski

Kategorije roda u hrvatskome standardnom jeziku (gramatička, leksička, referencijalna i društvena)

U radu se govori o rodu kao relevantnome kriteriju podjele imenica u hrvatskome (dakle o njegovoj gramatičkoj, leksičkoj i referencijalnoj kategoriji): određuje se njegov (sinkronijski) status kao gramatičke kategorije (rod kao inherentna i fleksijska kategorija), prikazuju osnovne rasprave o njegovu podrijetlu (obično suprotstavljene po principu spekulativne – empirijske), donosi se pregled načinā klasifikacije imenica u hrvatskim gramatikama, opisuje narav roda u hrvatskome kao složen odnos između gramatičke kategorije, koju imaju sve imenice, te leksičke i referencijalne kategorije koje imaju samo imenice koje označavaju što živo (Hellinger–Bußmann). Opis je usklađen s Corbettovom tipološkom studijom (načini dodjeljivanja rodnih oznaka ; kontrolori (rod im je inherentna kategorija) i mete (rod im je fleksijska kategorija) ; sročnost kao nezaobilazan element definicije roda: rod je kategorija sa sintaktičkom realizacijom i ne očituje se na samoj imenici, nego u reagiranju njezinih rodno varijabilnih modifikatora ; uspostavljanje stalnoga broja kongruencijskih klasa i njihov odnos sa sklonidbenim tipovima ; izlučivanje roda meta pri slaganju s kontrolorima različita roda). Osnovna je namjera bila da se najprije opiše rod kao jezična kategorija u hrvatskome i u vezi s tim razjasni sljedeće: je li rod morfološka ili sintaktička kategorija ili je gramatički redundantna kategorija ; kakva je narav odnosa roda i sklonidbenih tipova te koji oblici neregularnosti i/ili kolebljivosti imeničkih rodnih oznaka postoje u hrvatskome (hibridne, dvorodne i defektne imenice te epiceni) ; kako se dodjeljuje rod posuđenicama i stranim riječima. Budući da se kao najvažnija i jedina funkcija roda ističe okidanje sročnosti, detaljno se opisuju njezina obilježja u hrvatskome jeziku (morfološke značajke sročnosti, kongruencijske klase i uspostavljanje broja rodova, sinkretizam, zadana sročnost, hijerarhija sročnosti, posebne vrste sročnosti u hrvatskome, sročnost s više kontrolora i pravila za razlučivanje roda). Upravo se na taj način dolazi do važnih spoznaja o mogućemu razvoju rodnoga sustava u hrvatskome jeziku koji je zasad pretežno formalan, ali u njega sve više prodiru semantičke silnice.

gramatički rod; referencijalni rod; leksički rod; društveni rod; hibridne imenice; dvorodne imenice; epiceni; sročnost; kontrolori; mete

nije evidentirano