hrvatski

Marulićev etički nauk u »Davidijadi« (»Davidias«) i u njezinu alegorijskom tumačenju (»Tropologica ‘Davidiadis’ expositio«)

Pisanje svoje »Davidijade«, u kojoj je, kao što doznajemo iz posvete toga epa, prenio »u stihove djela kralja Davida držeći se povijesti njihove kako je izložena u svetim knjigama«, splitski renesansni mislilac Marko Marulić (1450-1524) završio je najvjerojatnije 1517. godine. Taj ep ostao je u rukopisu sve do 1954. godine, kada ga je Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti otisnula u 31. knjizi edicije »Stari pisci hrvatski«. Marulić je »Davidijadu« podijelio na četrnaest pjevanja, koja sadrže, što doznajemo iz studije Josipa Badalića objavljene u prvom izdanju djela, »religioznu epopeju o kralju Davidu kao praocu Kristovu.« Svojem epu Marulić je, što također ističe u posveti »Davidijade«, priložio »dodatak u prozi«, u kojem je obradio »sadržaje pojedinih knjiga«, ali i »pokazao« da je »sadržaj Staroga zavjeta slika Novoga.« Naslovio ga je »Alegorijsko tumačenje ‘Davidijade’« (»Tropologica ‘Davidiadis’ expositio«). U njemu je, kako kaže, pokušao prikazati »kakve slike novoga vremena sadržavaju u sebi djela Davidova«, pa istaknuo da, primjerice, David »gotovo u svemu predstavlja lik Kristov, a da Šaul označuje Židove koji su progonili Krista«, dok je Golijata, »najjačega među idolopoklonicima Filistejcima«, protumačio kao »đavla koji je vladao narodima.« Osim iz teoloških, književnih i filoloških perspektiva, iz kojih su dosad i bili najčešće sagledavani, »Davidijadu« i njezino alegorijsko tumačenje moguće je sagledati i iz filozofske perspektive. Naime, u epu je zastupljena i, primjerice, filozofija odgoja, što potvrđuju stihovi iz devetog pjevanja, u kojem stoji da se »skrb da mlađahna uči dječaka« povjerava onome tko je ovladao »plȅmenitim« umijećima i tko je, istodobno, »čist od svakoga grijeha« te krepostan, jer »kakve primjere vidi i pouke upije ú se izmala čovjek mlad, kad odraste takav će i bit.« U »Alegorijskom tumačenju ‘Davidijade’«, Marulić se pak iskazao kao hermeneutičar, budući da je, kao što 1989. godine ističe Branimir Glavičić, tim dodatkom »dao ustanovljiv doprinos tradicionalnom tumačenju biblijskog teksta«. No, Marulić je u »Davidijadi« i u njezinu tumačenju ipak najčešće problematizirao teme koje pripadaju području etike. Njegov odnos prema biblijskim protagonistima i događajima pritom je uočljiv na brojnim mjestima, što potvrđuju stihovi u kojima istupa, kako 1986. godine naglašava Darko Novaković, ili kao »interpretator zbivanja«, ili kao »moralni prosuditelj«, ili kao »tvorac izvanvremenskih generalizacija«, ili kao »ocjenjivač vlastita posla.« Prikazujući protagoniste i njihove osobine, Marulić je Davida opisao kao čovjeka koji je bio, primjerice, obdaren »duševnim dobrima«, koji se »kreposnim činom borio protiv sile« i koji je »blagoslòven sada zbog svojih vrlina i djêlā«, dok je Šaula opisao kao čovjeka koji je bio, primjerice, zloban, nepostojan i sklon tome da se »iz potaje« bori »lukávstvom i spletkama tajnim«. Zastupljenost etičkog nauka pruža i analiza Marulićeva odnosa prema biblijskim događajima prikazanima u »Davidijadi«. U tom epu Marulić je, kao i u, primjerice, »Instituciji« te »Evanđelistaru«, izložio svoj nauk o laži, pa je Davidovo hinjenje ludila kod filistejskog kralja Akiša opravdao time da »očitoj životnoj on pogibelji izbježe tada«, dok je Davidovo pljačkanje i ubijanje Filistejaca, pa laganje filistejskom kralju da pljačka i ubija Židove, obrazložio iskazom da »mali je bio već prijestup pretvarat se tako«, budući da »ipak nije nikakav grijeh spram ljudi neznàbožna roda okrutan biti«. Uz to, ukazao je i na razlog Davidova preljuba s Bat-Šebom: zlo dokolice (»ocii malum«). Pritom je ponudio vlastito razumijevanje pojma »dokolica«, zapisavši da je riječ o »neradu, koji snage vrline radišne lomi«. Zbog toga što se očitovao i o, primjerice, pravednosti, mudrosti, prijateljstvu, zakonu, dužnosti i kazni, nedvojbeno je da je Marulić u »Davidijadi« i u njezinu alegorijskom tumačenju izložio i svoj etički nauk.

Marko Marulić; »Davidijada« (»Davidias«); »Alegorijsko tumačenje ‘Davidijade’ (»Tropologica ‘Davidiadis’ expositio«)

It was most probably in 1517 that Marko Marulić (1450-1524), a Renaissance thinker from Split, completed writing his “Davidiad”, as indicated by the inscription of that epic poem in which he transferred “the deeds of king David to verse sticking to their history as outlined in sacred books”. However, that epic poem remained in handwriting until 1954, when it was printed by the Yugoslav Academy of Sciences and Arts in the 31st book of the edition “Old Croatian Writers”. Marulić divided “Davidiad” into fourteen cantos, in which he composed, as we find out from the study of Josip Badalić published in the first edition of the work, “a religious epic poem about king David as Christ’s ancestor.” In the inscription of “Davidiad” Marulić also points out that he enclosed “a supplement in prose” to his epic poem in which he elaborated on the “content of the individual books”, and “showed” that “the content of the Old testament is the picture of the New testament.” He entitled it “Allegorical interpretation of the ‘Davidiad’” (“Tropologica ‘Davidiadis’ expositio”). In it, as he stated, he attempted to depict “what kind of images