hrvatski

Utjecaj procesnih uvjeta na ekstrakciju bioaktivnih komponenata samoniklog bilja

Mediteranska i kontinentalna klima Republike Hrvatske pogoduje rastu velikog broja vrsta samoniklog bilja koje se od davnina koristi u prehrambene i medicinske svrhe. Neka od pozitivnih svojstava tih biljaka uključuju visok antioksidacijski potencijal, antibakterijska, antivirusna i protuupalna svojstva. Također je dokumentirana upotreba bioaktivnih spojeva biljnog porijekla kao dodataka prehrani sa antitumorskim učinkom te dodataka u terapiji autoimunih oboljenja i oboljenja čestih u trećoj životnoj dobi. Da bi se osigurala veća iskoristivost i dostupnost bioaktivnih spojeva, razvijene su brojne metode ekstrakcije: maceracija, perkolacija, Soxhlet ekstrakcija, destilacija, ultrazvukom potpomognuta ekstrakcija, ekstrakcija mikrovalovima, ekstrakcija pri visokom tlaku i ekstrakcija superkritičnim CO2. Danas najčešće korištena metoda jest ekstrakcija kruto-tekuće koja, ukoliko se radi sa biljnim materijalima, najčešće zahtjeva prethodnu obradu biljnog materijala kemijskim, mehaničkim ili enzimatskim metodama kako bi se povećalo iskorištenje ekstrakcije. Neki od faktora koji utječu na iskorištenje ekstrakcije su temperatura, vrijeme trajanja ekstrakcije, intenzitet miješanja, veličina čestica biljnog materijala ali i sama svojstva biljaka (klimatski uvjeti uzgoja, godina berbe, geografski položaj, uvjeti skladištenja i slično). Kako bi se postiglo čim veće iskorištenje ekstrakcije pristupa se modeliranju i optimiranju procesa. U ovom je radu istraživan utjecaj veličine čestica, trajanja ekstrakcije, intenziteta miješanja i temperatura na iskorištenje ekstrakcije, ukupnu otopljenu tvar, vodljivost, ukupne fenole i antioksidacijski kapacitet vodenih ekstrakata tri biljke iz porodice Asteraceae: kamilica (Matricaria recutita L.), maslačak (Taraxacum officinale Web.) i stolisnik (Achillea millefolium L.). Taguchi ortogonalna mreža korištena je kao metoda dizajna eksperimenata s 4 promjenjiva faktora na tri razine. Kod svih analiziranih biljaka utvrđen je statistički značajan (p < 0, 05) utjecaj temperature na izlazne parametre. U slučaju kamilice i maslačka utvrđen je i značajan utjecaj vremena trajanja ekstrakcije, dok je kod maslačka na izlazne parametre utjecala i brzina miješanja ekstrakcijske smjese. Ovi rezultati potvrđuju izrazitu važnost kontrole i optimiranja procesnih uvjeta radi postizanja viših iskorištenja ekstrakcije i većih koncentracija bioaktivnih komponenata u promatranim ekstraktima.

procesni uvjeti; ekstrakcija; samoniklo bilje

Ovaj rad doprinos je projektu „Primjena mikroreaktora u praćenju antioksidacijske aktivnosti samoniklog bilja (MICRO-AA)“, projektni broj HR.3.2.01-0069, koji je financiran iz Europskog socijalnog fonda (ESF) putem Operativnog programa Razvoj ljudskih potencijala.